Jak zalegalizować nielegalny pobyt cudzoziemca w Polsce? Przeprowadzimy bezpiecznie legalizacje

Niedawno zgłosiła się do kancelarii klientka pochodzenia ukraińskiego. Jej partner, również Ukrainiec, przebywa w Polsce nielegalnie. Prosiła, żeby z nielegalnego pobytu uczynić pobyt legalny. Nie mają już bowiem siły żyć w ciągłym strachu. Boją się, że będą zmuszeni opuścić Polskę. A to z naszym krajem wiążą swoją przyszłość. W Polsce chcieliby żyć, pracować i wychowywać dzieci. Zatem, w dzisiejszym artykule odpowiem na zasadnicze pytanie dotyczącej tej kwestii, a mianowicie: jak zalegalizować nielegalny pobyt cudzoziemca w Polsce?

Zapraszam do lektury.

Nielegalny pobyt, czyli jaki?

W żadnej ustawie nie znajdziemy definicji nielegalnego pobytu. Jednak zgodnie z orzecznictwem sądowym będzie tu chodzić o pobyt cudzoziemca na terytorium Polski bez ważnych dokumentów pobytowych, do których posiadania jest on zobowiązany na mocy przepisów prawnych, w szczególności Ustawy z 12.12.2013r. o Cudzoziemcach. Chodzi tu o m.in. paszport biometryczny, wizę, pozwolenie na pobyt czasowy lub stały.

Legalizacja pobytu i pracy obcokrajowców Warszawie

Zajrzałam do ustawy i…

Rzeczywiście, pobyt partnera klientki w Polsce uznać należało za nielegalny. Wskutek własnej lekkomyślności i niedbalstwa Pan Witalij przeoczył kilka spraw. Po złożeniu wniosku do Wojewody o pozwolenie czasowe na pobyt przeoczył termin do uzupełnienia dokumentów. Zaniechał osobistego stawienia się w ciągu 7 dni od doręczenia wezwania celem pobrania odcisków linii papilarnych. . Mało tego, Pan Witalij przeoczył również 7- dniowy termin do złożenia wniosku o przywrócenie terminu. W efekcie wszystkich zaniedbań nie uzupełnił w odpowiednim czasie dokumentacji. Nie stawił się również na wezwanie organu.

Wojewoda pozostawił sprawę bez rozpoznania. W międzyczasie termin ważności wizy upłynął. Pan Witalij do dnia dzisiejszego przebywa w Polsce nielegalnie. Cóż można stracić przez swą lekkomyślność? Wiele, między innymi dobrze płatną pracę. Pracodawca bowiem zobowiązany jest do regularnej kontroli ważności dokumentów pobytowych. Za zatrudnianie cudzoziemców bez ważnych dokumentów grożą wysokie grzywny. Możliwe jest również nałożenie zakazu zatrudniania takich osób w przyszłości. Nie ma przy tym znaczenia, że zezwolenie na pracę ciągle jest ważne.

Pracodawca nie może zatrudnić obcokrajowca, który nie posiada ważnych dokumentów pobytowych

Pan Witalij przebywa w Polsce, bez pracy, na utrzymaniu swojej partnerki. Chciałby wyjechać na Ukrainę, by rozpocząć starania o wizę pracowniczą. Nie może tego jednak zrobić, bowiem Straż Graniczna od razu wszczęłaby postępowanie „powrotowe”. Skutkowałoby ono wpisaniem go na listę osób, których obecność w Polsce jest niepożądana nawet na okres do 5 lat. Żyją w ciągłym lęku, bojąc się wychodzić swobodnie na ulicę. Nawet zwyczajna kontrola dokumentów mogłaby doprowadzić do dramatu.

Nielegalny pobyt a szansa na legalizację 

Po zapoznaniu się z dokumentacją oraz przeanalizowaniu sytuacji Pana Witalija stwierdzić należy, że … sprawa nie jest prosta.

Generalna reguła w Ustawie o Cudzoziemcach brzmi:

,,odmawia się udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w Polsce cudzoziemcowi, który złożył wniosek podczas nielegalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub przebywa na tym terytorium nielegalnie.”

Światełko w tunelu

Od tej reguły są nieliczne wyjątki przewidziane we wspomnianej ustawie. Oznacza to, że w pewnych przypadkach możliwe jest złożenie wniosku o pozwolenie na pobyt czasowy nawet, gdy osoba przebywa w Polsce nielegalnie.

1/ Zezwolenie na pobyt czasowy ze względu na inne okoliczności

Zezwolenia na pobyt można udzielić cudzoziemcowi, jeżeli jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niezbędny z uwagi na konieczność poszanowania prawa do życia rodzinnego w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., a cudzoziemiec przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nielegalnie.

W postępowaniu należy wykazać, że obecność cudzoziemca w Polsce jest niezbędna dla poszanowania prawa do życia rodzinnego. W praktyce będzie to oznaczało m.in. wykazanie istnienia głębokich więzi rodzinnych oraz braku możliwości prowadzenia życia rodzinnego w innym kraju.

Wskazana regulacja przewiduje jedynie możliwość (a nie obowiązek) legalizacji pobytu. Dodatkowo tylko i wyłącznie w tych przypadkach, w których opuszczenie przez cudzoziemca terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wiązałoby się z naruszeniem art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. W przeciwnym razie, nie można byłoby uznać pobytu cudzoziemca w Polsce za niezbędny.

Za życie rodzinne są uznawane, co do zasady, małżeństwa i więzi rodziców z małoletnimi dziećmi. Chyba, że doszło do trwałego zerwania tych więzi. Podobnie rzecz się ma z długotrwałymi konkubinatami.

Wniosek o wydanie pozwolenia należy skrupulatnie uzasadnić. Następnie złożyć w Urzędzie Wojewódzkim miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Okres oczekiwania na decyzję wynosi 30 dni. Można go jednak przedłużyć. Trzeba przedstawić dokumenty świadczące o prowadzeniu wspólnego życia rodzinnego. Nie zawsze jest to łatwe. Dla przykładu podam, że może to być wspólna umowa najmu, zezwolenie na pracę czy wspólna pożyczka. Od negatywnej decyzji można się odwoływać do Urzędu ds. Cudzoziemców, ze skargą do Sądu Administracyjnego włącznie. Jeżeli decyzja stanie się ostateczna i organ lub sąd nie uwzględnią argumentów przemawiających za ochroną życia rodzinnego, koniecznym będzie opuszczenie Polski w ciągu 30 dni od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna.

Złożenie wniosku i stempel w paszporcie spowodowuje legalizację pobytu w Polsce. Tak samo jak ma to miejsce ze wszystkimi wnioskami o pozwolenia czasowe.

Zezwolenie na pobyt czasowy można udzielić cudzoziemcowi także wtedy, jeżeli jego wyjazd z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej naruszałby prawa dziecka, określone w Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. w stopniu istotnie zagrażającym jego rozwojowi psychofizycznemu, a cudzoziemiec przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nielegalnie.

2/ Łączenie rodzin

Małżonkowie wszystkich obywateli państw trzecich „uprawnionych” do łączenia rodzin będą mogli otrzymać zezwolenie na pobyt czasowy mimo nieudokumentowanego pobytu w Polsce.

Tu jednak konieczny jest ślub z obywatelem polskim lub cudzoziemcem, który legalnie mieszka w Polsce, gdyż za członka rodziny uznawana jest m.in. osoba pozostająca z legalnie przebywającym na terytorium Polski cudzoziemcem w uznawanym przez prawo Polsce związku małżeńskim, a także małoletnie dziecko cudzoziemca i osoby pozostającej z nim w związku małżeńskim, w tym także dziecko przysposobione. O to pozwolenie starać się może także cudzoziemiec legalnie przebywający w Polsce dla członka rodziny przebywającego za granicą, co jest wyjątkiem od reguły, że pozwolenie na pobyt należy złożyć osobiście.

3/ Pozwolenie na pobyt krótkookresowy

Cudzoziemcowi, który przebywa w Polsce nielegalnie możliwe jest wydanie zezwolenia na pobyt w związku z koniecznością osobistego stawiennictwa przed polskim organem władzy publicznej lub też z powodu wyjątkowej sytuacji osobistej czy ze względu na interes Polski.

Zezwolenie to udzielane jest na okres niezbędny do realizacji celu pobytu cudzoziemca, nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy.

Przebywając na podstawie tego zezwolenia cudzoziemiec nie ma możliwości ubiegania się o dalszą legalizację pobytu na zwykłych zasadach, tj. brak jest możliwości ubiegania się o zezwolenie na pobyt czasowy z uwagi na inny cel pobytu, zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE. Może natomiast na tej podstawie wyjechać już legalnie do swego kraju i starać się tam o wizę.

4/ Zgoda na pobyt ze względów humanitarnych lub na pobyt tolerowany

Ustawa o cudzoziemcach przewiduje też instytucję zgody na pobyt ze względów humanitarnych. Będzie ona wydawana wówczas, gdy powrót cudzoziemca do kraju pochodzenia stanowiłby naruszenie jego praw człowieka, m.in. prawa do wolności od tortur czy również prawa do życia rodzinnego lub prywatnego w rozumieniu przepisów Konwencji Rzymskiej. Z tą trzecią możliwością będziemy mieli do czynienia już w samym postępowaniu „powrotowym” to znaczy w postępowaniu zmierzającym do wydalenia obcokrajowca z Polski prowadzonym przez Straż Graniczną.

Jak widać powyżej, pomimo nielegalnego pobytu, istnieje szansa na jego legalizację. To, z jakiej podstawy prawnej należy skorzystać, zależeć będzie od konkretnego przypadku. Do każdej sprawy należy bowiem podejść indywidualnie. Z dużą starannością i wnikliwością przeanalizować wszystkie fakty. Kluczowe znaczenie ma dokładne wyjaśnienie sytuacji we wniosku o wydanie pozwolenia lub w postępowaniu dotyczącym powrotu. Rozwiązania dla nielegalnego pobytu poszukiwać należy będąc w Polsce. Szanse na pozytywne uregulowanie pobytu maleją, jeżeli nielegalny pobyt zostanie wykryty dopiero przy próbie przekroczenia granicy.

Jak zalegalizować nielegalny pobyt cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej?

Na gruncie ustawy o cudzoziemcach brak jest definicji pojęcia ,,pobyt nielegalny''. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 10 grudnia 2009 r. (III SAB/Gd 42/09) wskazał, że za pobyt nielegalny należy uznać

Od wyżej wskazanej reguły istnieją jednak wyjątki. Cudzoziemiec może złożyć wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, mimo tego że przebywa w Polsce nielegalnie. Jest to możliwe w następujących przypadkach:

1. Zezwolenie na pobyt czasowy w celu połączenia się z rodziną (art. 159 ustawy o cudzoziemcach)

Za członka rodziny uważa się:

-  osobę pozostającą z cudzoziemcem w uznawanym przez prawo Rzeczypospolitej Polskiej związku małżeńskim;

- małoletnie dziecko cudzoziemca i osoby pozostającej z nim w uznawanym przez prawo Rzeczypospolitej Polskiej związku małżeńskim, w tym także dziecko przysposobione;

- małoletnie dziecko cudzoziemca, w tym także dziecko przysposobione, pozostające na jego utrzymaniu, nad którym cudzoziemiec sprawuje faktycznie władzę rodzicielską;

- małoletnie dziecko osoby pozostającej z cudzoziemcem w uznawanym przez prawo Rzeczypospolitej Polskiej związku małżeńskim, w tym także dziecko przysposobione, pozostające na jej utrzymaniu, nad którym sprawuje ona faktycznie władzę rodzicielską. Rzeczypospolitej Polskiej związku małżeńskim, w tym także dziecko przysposobione, pozostające na jej utrzymaniu, nad którym sprawuje ona faktycznie władzę rodzicielską.

Według art. 165 ust. 4 ustawy o cudzoziemcach

,,do odmowy udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w celu połączenia się z rodziną nie stosuje się przepisu art. 100 ust. 1 pkt 9 w przypadku członka rodziny cudzoziemca, o którym mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d, jeżeli rodzina istniała już w kraju pochodzenia cudzoziemca, a członek jego rodziny przebywał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w dniu złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przez tego cudzoziemca’’.

2. Zezwolenie na pobyt czasowy ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu (art. 181 ustawy o cudzoziemcach)

Zezwolenie może zostać udzielone cudzoziemcowi, jeżeli:

- jest obowiązany do osobistego stawiennictwa przed polskim organem władzy publicznej lub

- obecności cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wymaga jego wyjątkowa sytuacja osobista, lub

- obecności cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wymaga interes Rzeczypospolitej Polskiej.

Zezwolenie może zostać udzielone na okres niezbędny do realizacji celu, nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy.

Zgodnie z art. 184 ustawy o cudzoziemcach ,,udzielenia zezwolenia, o którym mowa w art. 181 ust. 1, odmawia się cudzoziemcowi w przypadkach, o których mowa w art. 100 ust. 1 pkt 1 i 3-5’’.

Korzystając z zezwolenia udzielonego na podstawie art. 181 ustawy o cudzoziemcach nie można ubiegać się o udzielenie zezwolenia na zasadach ogólnych.

3. Zezwolenie na pobyt czasowy ze względu na inne okoliczności (art. 186 i n. ustawy o cudzoziemcach) Cudzoziemiec obowiązany jest wykazać, że zachodzą inne okoliczności niż wymienione w dziale V ustawy o cudzoziemcach, które uzasadniają jego pobyt w Polsce. Według przepisu art. 191 ust. 1 pkt 1 ustawy o cudzoziemcach

,,do odmowy udzielenia cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na inne okoliczności nie stosuje się przepisów: art. 100 ust. 1 pkt 9 w przypadku, o którym mowa w art. 186 ust. 1 pkt 2 lub art. 187 pkt 4’’.

4. Zgoda na pobyt ze względów humanitarnych lub na pobyt tolerowany (art. 348 i n. ustawy o cudzoziemcach).

Cudzoziemcowi udzielana jest zgoda na pobyt ze względów humanitarnych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zobowiązanie go do powrotu:

- może nastąpić jedynie do państwa, w którym, w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.:

1. zagrożone byłoby jego prawo do życia,

2. wolności i bezpieczeństwa osobistego lub mógłby on zostać poddany torturom albo nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu,

3. lub mógłby być zmuszony do pracy,

4. lub mógłby być pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez podstawy prawnej, lub

- naruszałoby jego prawo do życia rodzinnego lub prywatnego, w rozumieniu przepisów Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., lub

- naruszałoby prawa dziecka, określone w Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., w stopniu istotnie zagrażającym jego rozwojowi psychofizycznemu.

Zgoda na pobyt tolerowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej udzielana jest cudzoziemcowi, jeżeli zobowiązanie go do powrotu:

- może nastąpić jedynie do państwa, w którym, w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.:

1. zagrożone byłoby jego prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego lub

2. mógłby zostać poddany torturom albo nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, lub

3. mógłby on być zmuszony do pracy, lub

4. mógłby być pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez podstawy prawnej

w przypadku gdy zachodzą okoliczności do odmowy udzielenia zgody na pobyt ze względów humanitarnych, o których mowa w art. 349, lub:

- jest niewykonalne z przyczyn niezależnych od organu właściwego do przymusowego wykonania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu i od cudzoziemca, lub

- może nastąpić jedynie do państwa, do którego wydanie go jest niedopuszczalne na mocy orzeczenia sądu albo z uwagi na rozstrzygnięcie Ministra Sprawiedliwości w przedmiocie odmowy wydania cudzoziemca.

5. Zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy przez cudzoziemca delegowanego przez pracodawcę zagranicznego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 140 ustawy o cudzoziemcach).

Zezwolenie udzielane jest cudzoziemcowi, jeżeli:

- posiada zezwolenie na pracę w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy albo pisemne oświadczenie pracodawcy o zamiarze powierzenia mu pracy, jeżeli zezwolenie na pracę nie jest wymagane;

- posiada ubezpieczenie zdrowotne w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych lub potwierdzenie pokrycia przez ubezpieczyciela kosztów leczenia cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

- posiada źródło stabilnego i regularnego dochodu wystarczającego na pokrycie kosztów utrzymania siebie i członków rodziny pozostających na jego utrzymaniu;

- ma zapewnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsce zamieszkania.

Zgodnie z przepisem art. 141 ustawy o cudzoziemcach

,,przepisu art. 100 ust. 1 pkt 9 nie stosuje się do cudzoziemca czasowo oddelegowanego w celu świadczenia usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, uprawnionego do przebywania i zatrudnienia na terytorium tego państwa’’.

* źródło: Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 35).